Kış Sporlarında Giyim

Havalar artık iyice soğumaya başladı. Eğer bu soğukta hala verimli bir şekilde spor yapmak istiyorsanız nasıl giyinmeniz gerektiğini iyi bilmelisiniz. Eğer doğru bir şekilde giyinirseniz  daha az terlersiniz, üşümezsiniz, daha rahat hareket edebilirsiniz ve sporu bırakıp oturduğunuz zaman da donmazsınız.

Soğuk havada en iyi giyim tarzı çok kalın tek bir giysi yerine farklı görevleri olan katmanlar halinde giyinmek çünkü her katman farklı bir iş yapıyor ve hepsi birbirini tamamlıyor. En iyi sonucu alabilmek için, doğru giysileri, doğru bir sırayla giymelisiniz.

Spor yaparken, hava çok soğuk değilse üşümezsiniz, çünkü vücudunuzun ürettiği enerji ısı açığa çıkarır. Normalde derinizin sıcaklığı 34 derecedir ve bu ısı 37 dereceye ulaştığı an vücudunuz soğuyabilmek için terlemeye başlar. Su sizin en büyük düşmanınız. Çünkü sizi sıcak tutan giysiler değil, giysilerin hapsettiği hava. Su ise ısıyı havadan 32 kat daha hızlı iletir böylece çok hızlı bir şekilde ısı kaybedersiniz. Buna dayanarak sarf edeceğiniz efora ve hava sıcaklığına göre uygun kalınlıkta giyinmelisiniz ki ne çok sıcak olsun, ne de üşüyesiniz.

• Dışarı çıktığınızda bir anda çok üşürseniz hafif giyindiniz ve asla ısınamayacaksınız demektir.  Gidip daha kalın giyinin.
• Eğer çok hafif serinlik hissederseniz, bu normal ve spora başladıkça ısınacaksınız.
• Eğer dışarı çıktığınız an hiçbir üşüme hissetmiyorsanız, spora başlar başlamaz gereğinden fazla ısınıp terleyeceksiniz.

Terin ortaya çıkardığı su en alt katman tarafından derinizden uzaklaştırılıp zamanla buharlaşır. Buhar ilerleyip vücudunuzu terk eder. Bir giysinin nefes alabilmesi demek bu su buharının dışarı çıkmasına izin vermesi demektir. Eğer giysi nefes alamıyorsa veya az nefes alabiliyorsa su buharı giysi ve vücudunuz arasında kalıp tekrar sıvı hale geçer ve ıslanırsınız

Aynı zamanda giysileriniz sizi dışarıdan gelecek su ve rüzgara karşı da korumalıdır. Rüzgar eğer montunuzu delip geçerse içerideki sıcak havayı anında soğutup saniyeler içinde üşümenizi sağlar. İşte kısaca giysilerinizin amacı sizi sıcak tutmak, teri üst tabakalara transfer edip buharlaşmasını sağlamak, buharı dışarı atmak ve dışarıdaki rüzgar ve suyun içeri girmesini engellemektir.

Kısaca nemi deriden uzaklaştıran, yalıtım sağlayan, nefes alabilen ve sizi dış etkilerden koruyan 3 katman halinde giyinmeniz gerekiyor. Şimdi bu katmanları tanıyalım.

Alt Katman

Spor yaptığınız sırada daha fazla enerji harcarsınız. Harcadığınız enerji ısıya çevrilir, ve aynen yük altında daha fazla ısınan CPU gibi siz de gittikçe ısınırsınız. Vücudunuz buna cevap olarak terler, ter deriniz üstünde buharlaşır ve böylece soğursunuz.

En alt katmanın amacı “kılcal hareket” sayesinde teri derinizden çekip, buharlaşacağı üst katmanlara taşımaktır. Alt katman aynı zamanda vücudu rahatsız etmeyecek şekilde yumuşak olmalı, sıcak tutmalı ve kokuyu engelleyen anti-mikrobik özelliklere sahip olmalı.

Bu katmanda asla pamuklu giymeyin. İlk başta rahat gibi gözükse de pamuk sıvıyı emer ve tutar. Aynı zamanda çok zor kurur. Yalıtımınız ve dış katmanlarınız ne kadar iyi olursa olsun hemen üşür ve rahatsız olursunuz. Çünkü su, ısıyı havaya göre 32 kat daha hızlı iletir.

Yünlüler, pamuklulara göre, daha uygun olsa da sıvıyı tutar. Diğer tabakaya iletmez. Zor kurur ve kaşıntı, yapıp rahatsızlık verebilir;  fakat ıslakken de sıcak tutar. Eğer mutlaka yünlü giymek istiyorsanız çok kaliteli bir yün çeşidi olan Merino’yu deneyin. Merionlar kaşıntı yapmaz ve teri iyi emer.

Modern sentetikler sıvıyı tutmazlar ama cildinizdeki nemi alıp, giysinin daha kuru yerlerine geniş bir şekilde dağıtıp buharlaşmasını kolaylaştırır ve çok hızlı kururlar. Böylece siz de kuru kalırsınız. O yüzden alt katmanda Capilene, Coolmax, Polartec Power Dry, Polartec Power Stretch, Polypropylene gibi sentetikleri tercih etmelisiniz. Alt katman giysileri 3 farklı kalınlıkta geliyor. En ince olanları en az, en kalın olanları ise en fazla izolasyonu sağladığı için aktivite oranınıza ve sıcaklığa göre uygun kalınlığı seçmelisiniz.

Marmot Midweight Crew LS Polartec PowerDry

Orta Katman

Orta katmanın amacı yalıtım sağlamak. Giydiğiniz giysi ölü havanın içeride kalmasını sağlar ve vücudunuz tarafından ısıtılan hava sizi sıcak tutar. Yani sizi sıcak tutan giysi değil, giysinin içeride tuttuğu havadır. Havanın yoğunluğu giysiye göre çok daha düşük ve bir cismin yoğunluğu ne kadar yüksekse ısıyı o kadar iyi iletir. Giydiğiniz kalınlık ölçüsünde, tutulan hava miktarı artar.

En önemli sorun hangi kalınlıkta giyineceğiniz. Eğer soğuk havada, çok efor sarf ediyorsanız ve çok kalın giyinirseniz aşırı terlersiniz. Tam tersine çok soğuk havada hareketsiz durur ve ince giyinirseniz üşürsünüz. O yüzden yalıtım için giyeceğiniz giysilerin kalınlığını havanın sıcaklığına ve sarf edeceğiniz efora göre seçmeniz gerekiyor.

Normalde vücudunuzun iç ısısı 37 derece, cildinizin ısısı 34 derece olur. Cildinizin ısısı 37 dereceye ulaştığı an soğutma sistemi devreye girer ve terlemeye başlarsınız. Eğer spor sırasında terliyorsanız bu gereğinden kalın giyindiğinizin işaretidir. Ve ter sayesinde ıslanan giysileriniz yalıtım özelliklerini kaybeder ve harekete ara verdiğiniz an donmaya başlarsınız. O yüzden yalıtım katmanında kalınlığı iyi seçmeniz lazım.

Bu katmanda giyebileceğiniz iki önemli alternatif Polartec Fleece ve Merino yün. Polartec Fleece yumuşak, rahat ve hafiftir, çok iyi yalıtım sağlar, çabuk kurur, hidrofobiktir ve sıvıyı transfer eder, ıslakken de sıcak tutar, hacimli değildir ve nefes alabilir. Ama kolaylıkla alev alır. Giyebileceğiniz çeşitleri Polartec Thermal Pro, Polartec Classic 300, 200 ve 100. Tahmin edebileceğiniz gibi en kalınları 300 ve en inceleri 100. Polartec Fleece tüm sporcular tarafından dünyada en çok tercih edilen yalıtım giysisi.

Patagonia R2 Jacket Polartec Thermal Pro

Yün ise (Merino yün) çok iyi yalıtım sağlar, kolay alev almaz, ıslakken de sıcak tutar; ama Polartec Fleece’den daha hacimlidir, daha ağırdır, alt katmadan gelen sıvıyı tutar ve ağırlığı artar. Bu iki alternatifin dışında, çok soğukta, çok hareketsiz kalacaksanız kaz tüyü, ördek tüyü veya bunlara alternatif olarak üretilen sentetik Thinsulate, Primaloft, Polarguard, Thermolite gibi yalıtım ürünlerini giyebilirsiniz.

IceBreaker Slalom Zip Merino Wool

Kaz ve ördek tüyünün sentetiklere göre avantajları ağırlık başına daha sıcak tutmaları, dayanıklı olmaları, sıvıyı transfer edip buharlaşmasına izin vermeleri ve çok hafif ağırlıkları olmasına rağmen dezavantajları ıslakken yalıtım özelliğini kaybedip çok zor kuruması, kimi insanlarda alerji yaratabilmesi, bakımının zor olması ve pahalı olması sayılabilir.

Kaz tüyü veya ördek tüyü alırken dikkat etmeniz gereken ürünün “doldurulma gücü”. Doldurma gücü 28,35 gram tüyün kapladığı inch küp cinsinden kapladığı hacmi ifade ediyor. Bu oran ne kadar yüksek olursa ürün o kadar sıcak tutuyor ve kaliteli oluyor. 850, 800, 750, 650, 550, 400 vs gibi doldurma oranlı ürünler bugün size sunulan seçenekler.

Sentetiklerin avantajları ise ıslakken de sıcak tutabilmeleri, çok hızlı kurumaları, daha ucuz olmaları, bakımlarının kolay olması, alerji sorunu yaratmamaları ve her hava koşulu için belli kalınlıkta ve türde üretilmeleri; dezavantajları ise daha ağır ve kısa ömürlü olmaları,

Yalıtım katmanı hareketinizi kısıtlamayacak şekilde hafif, yumuşak ve esnek olmalı. Fermuarlı olan modelleri size havalandırma açısından rahatlık sağlayacaktır. Aynı zamanda alt katman gibi sıvıyı transfer etme özelliği de bir artı puan.

Dış Katman

Bu katmanın amacı sizi rüzgar, kar ve yağmur gibi havanın dış etkilerinden korumak. Burada da kurmanız gereken bir denge var. Rüzgar geçirmezlik ve su geçirmezlik arttıkça nefes alırlılık azalır. Dış katmanlar belirli ihtiyaçlara göre belirli oranda rüzgar geçirmez ve su geçirmez olur. Dış katman giysilerini temel olarak 2’ye ayırabilirz:

Hard Shell

Hard shell su ve rüzgar geçirmez montlara denir. En kötü hava koşullarında sizleri korumak için tasarlanırlar. Aşırı soğuk havalarda giyilmesi için kimi hard sheller Polartec Fleece, kaz tüyü veya sentetik maddelerle yalıtılır.

Su Geçirmez ve aynı zamanda nefes alabilen ilk ürünün adı Gore-Tex oldu. Gore-Tex astar her biri su damlasından 20.000 kat daha küçük, ama gaz haldeki su molekülünden 700 kat daha büyük, her 1 cm2’de 1,5 milyar tane bulunan gözeneklerden oluşuyor. Bu astarın üstüne “su itici” bir tabaka kaplanıyor ve bu tabaka suyun damlalar haline gelip kaymasını sağlıyor. Bu şekilde dışarıdan gelen su içeri giremiyor, ama içeride buharlaşan ter dışarı çıkabiliyor. 1978’de icat edildiğinden beri Gore-Tex’e bir sürü alternatif ürünler çıktı ve Gore-Tex ilk ürettiği astardan daha gelişmiş ürünler çıkardı. Örneğin eVent Gore-Tex’den neredeyse %100 daha fazla nefes alabiliyor ama ne yazık ki ülkemizde yok.

Hard shellin en dış katmanı genellikle naylondan yapılır. Naylon hidrofil (su sever) olduğu için üstü su itici (Durable Water Repellent) bir maddeyle kaplanır. Bu suyun naylona temas edince damlalar halinde aşağı akmasını sağlar. Naylonun bir altında su geçirmez/rüzgar geçirmez zar (eVent, Gore-Tex, Gore-Tex XCR, Hvent, H2No, Membraine etc)  bulunur. Bu ikisi birbirine yapışıktır.  Son tabakada ise su geçirmez astarı korumak ve giyimi daha konforlu yapmak için yine naylon veya polyester kullanılır. Bu tabaka aynı zamanda su buharını ve ter damlalarını yakalayıp su geçirmez astara doğru iter ve montu “nefes almasını” sağlar.

Showers Pass Elite 2.0 eVent

Eğer son tabaka dikişlerle monta, astardan bağımsız bir şekilde dikildiyse 2 katmanlı, eğer direk su geçirmez astara yapışıksa 3 katmanlı kabul edilir.  3 katmanlı montlar daha hafif, daha az hacimli olur, daha çabuk kurur ve hareketinizi daha az kısıtlar. Aynı zamanda daha fazla nefes alabilir. 2 katmanlı montlarınsa iç kısmı daha yumuşaktır ve vücuda daha iyi oturur.

Son zamanlarda bu ikisine alternatif olarak çıkan ve daha pahalı olan 2.5 katmanlı (Gore-Tex Pac Lite gibi) montlarda ise su geçirmez astarı korumak için belli aralıklarla dizilmiş plastik noktalar kullanılıyor. 2.5 katmanlı montlar diğer ikisine göre daha hafif, daha rahat ve daha nefes alabilir olmalarına rağmen onlar kadar uzun ömürlü değiller ve daha pahalılar.

Hard shellerin su itici yüzeyleri zamanla etkisini kaybettiği için Nikwax TX.Direct gibi bir ürünle ara sıra yıkanmaları gerekiyor. Mont su geçirmezliğini korusa da nefes alabilirliliği azalıyor. Hard shelleri sadece çok yağmurlu, çok rüzgarlı havalarda ve fazla hareket etmeyecekseniz kullanmalısınız. Çünkü hard sheller hem hareketinizi kısıtlar hem de fazla nefes alamazlar. Dışarıdan ıslanmasanız da içeriden sırılsıklam olursunuz.

Marmot 8000M Parka 800 Fill Kaz Tüyü

Soft Shell

Soft Sheller, Hard shellere göre çok daha yumuşak, esnek, hafif, rahat ve 3 kat daha fazla nefes alabilen; suya ve rüzgara oldukça dayanıklı olsalar da hard sheller gibi %100 su/rüzgar geçirmez özelliği olmayan montlar. Genellikle naylon veya polysterden yapılıyorlar.

Hard shell kullanan sporcular kısa zamanda, dışarıdan ıslanmasalar da, hard shellerin nefes alma oranlarının çok kısıtlı olduğunu ve bu sebeple içeriden ıslandıklarını fark ettiler. Bunun yanında dağcılar, bisikletçiler, koşucular ve bunlar gibi yüksek efor sarf eden sporcular için hard sheller oldukça ağır, kısıtlayıcı ve rahatsızdı. Soft sheller bu aşamada ortaya çıktı.

Soft sheller çok iyi nefes alabildikleri, esneyebildikleri, yumuşak ve hafif oldukları için aerobik aktivitenin yüksek olduğu sporlar için son derece uygun. Aynı zamanda kesimleri daha küçük ve pratik. %100 su geçirmezlik özellikleri yok ama suya karşı oldukça, hafif bir yağmuru veya karı atlatacak kadar, dayanıklılar.

Aynı şekilde hepsi %100 rüzgar geçirmez de değil ama ihtiyacınıza göre çeşitli rüzgar geçirmezlik seviyelerinde üretiliyorlar. Gore Windstopper, Polartec Windbloc %100 rüzgar geçirmezlik sunan astarlar ama tabi ki diğer soft shellere göre nefes alırlılıkları azalıyor. Polartec Wind Pro, Polartec Fleece’e göre 4 kat daha fazla rüzgar koruması sağlıyor. Polartec Power Shield ise rüzgarın %98’ini durdurup, geriye kalan %2’sini havalandırma amaçlı kullanılmasını sağlıyor.

Hem soft hem de hard shellerde önde iki fermuarın, koltukaltı fermuarlarının bulunması montun nefes alırlılığını büyük oranda arttıracaktır. Aynı zamanda ihtiyacınıza göre cepleri olmasına da dikkat edin.

Patagonia Wind Shield Jacket – Bisiklet, koşu vs gibi önden rüzgar alan sporlar için yapılmış bir ceket. Ön taraf tamamen rüzgar geçirmez; arka taraf ve kolların arkasında maximum nefes alırlılık için Polartec Power Dry kumaş kullanılmış.

Uç noktalar

Vücut ısınız düşmeye başladığı an, vücudun ilk tepkisi iç organları korumak için uç noktalara, yani el ve ayaklara giden kanı azaltmak oluyor. Bu sebepten vücudun bu noktaları çok çabuk üşümeye başlıyor. Şu ana kadar öğrendiğiniz temel bilgiler buralar için de geçerli. Pamuklu çoraplardan uzak durun. Yün veya sentetik yalıtım maddelerinden yapılmış nem, transferi edebilen (tercihen Coolmax) çorapları tercih edin. Isı derecesine göre rüzgar geçirmez ve gerekliyse su geçirmez bir eldiven kullanın. İki parmaklı eldivenler, 5 parmaklılara göre çok daha sıcak tutar, çünkü parmaklar temas edince birbirlerini ısıtır.

Beyin, vücudun en önemli organıdır ve 70 kiloluk vücuttaki kanın 4’de 1’ini 1,5 kiloluk beyin kullanır. Bu yüzden kafanızdaki ısı kaybı %30’ları bulur. Soğuk havalarda yünden veya sentetik yalıtım maddelerinden yapılmış su/rüzgar geçirmez bir şapka, bere, veya daha da iyisi yüzünü ve boynunuzu da koruyacak bir balaklava size çok büyük rahatlık sağlayacaktır.

Son olarak bacaklarınız için de yukarıda öğrendiğimiz stratejiyi uygulamanız lazım. En içte nemi transfer eden bir alt katman ve soğuk, kuru havalar için bir soft shell giyebilirsiniz. Aşırı soğuklarda bir orta katman; yağışlı havalarda ise su geçirmez bir hard shell kullanabilirsiniz.

Tanrılar sizinle olsun…