Osmanlı İmparatorluğu Niye Çöktü?

Bu soruya herkes farklı cevap veriyor ve cevaplar genellikle ideolojik oluyor. Benim konu hakkındaki görüşlerimi birkaç maddede sıralamak istiyorum.

Öncelikle Atatürk’ün şu sözünü hatırlayalım: Tarih, milletlerin yükselme ve alçalma sebeplerini ararken birçok siyasî, askerî, içtimaî sebepler bulmakta ve saymaktadır. Şüphe yok, bütün bu sebepler içtimaî hâdiseler üzerinde tesir yaparlar. Fakat bir milletin doğrudan doğruya hayatıyla, yükselişiyle, alçalışıyla alâkası olan, münasebetli olan, milletin iktisadiyatıdır. Tarihin ve tecrübelerin tespit ettiği bu hakikat bizim millî hayatımızda ve millî tarihimizde de tamamen belirir. Gerçekten Türk Tarihi tetkik olunursa, bütün yükseliş ve alçalış sebeplerinin bir iktisat meselesinden başka bir şey olmadığı anlaşılır. – Atatürk

Öncelikle Osmanlı’yla ilgili iki bilgi vereyim:

– Osmanlı ekonomisi savaştan elde ettiği ganimetlere dayanıyordu.

– Osmanlı’da para birimi gümüş akçeydi.

Çöküş nedenleri:

1) Birinci ve açık ara en önemli neden, coğrafi keşifler. Coğrafi keşifler sonrasında İspanyollar İnka ve Aztek imparatorluklarını yağmaladı ve Avrupa’ya tonlarca gümüş getirdiler.

Böylece gümüşün değeri düştü. Yani Osmanlı İmparatorluğu kısa sürede fakirleşti ve enflasyon başladı. 1580 yılında 1 birim altın 60 birim gümüşe denk geliyordu. 10 yıl sonra bu oran 120 birime ve 1640 yılında da 250 birime yükseldi. Yani Osmanlı İmparatorluğu 10 yılda 2 kat fakirleşti. Buğday fiyatları %2000 arttı. (Resimde, 1469-1914 arası Osmanlı’da tüketici fiyatları)

2) Osmanlı İmparatorluğu bir “Barut İmparatorluğuydu” (Bu konuda ayrı bir yazı yazacağım). Osmanlı’nın ilk kurulduğu yıllardaki üstün başarılarında barutu ordusunda yoğun bir şekilde kullanıp bunu kullanmayan düşmanları yenmesinde önemli bir payı vardı. Fakat sonraları diğer devletler de barut kullanmaya başladı ve savaşları kazanmak zorlaştı.

3) İlk kurulduğu dönemde görece olarak zayıf olan Anadolu beylikleri ve Balkan devletlerini kolayca yenen Osmanlı, Batı’da Kutsal Roma ve Doğu’da da İran’la sınır komşusu oldu. Bu iki güçlü devleti yenmesi, çok daha zor ve masraflıydı.

4) Osmanlı sınırları genişledikçe, orduyu sefere çıkarmak daha zor ve masraflı bir hale geldi. İstanbul’dan kalkıp orduyu yüzlerce kilometre uzaktaki sınıra götürmek çok masraflı ve zor oluyordu.

Yani Osmanlı savaşı kazansa bile eskisinden çok daha fazla masraf yapmaya başladı ve ganimetten elde ettiği gelir, savaş yapmaya değmeyecek kadar azaldı.

5) Osmanlı doğal sınırlarına ulaştıktan sonra bu sınırları korumak için oldukça pahalı olan kale sistemine geçildi.

6) Coğrafi keşifler sonucunda Baharat Yolu’nun önemi azaldı ve bu da Osmanlı’nın ticaretine zarar verdi…

Bütün bu saydığım sebepler, Osmanlı ekonomisinin bozulmasına ve neticede Osmanlı’nın çökmesine neden oldu.